Röntgenstraling maakt geheime Van Gogh zichtbaar

Röntgenstraling maakt geheime Van Gogh zichtbaar want veel van zijn schilderijen verbergen een eerder schilderij waar de kunstenaar ontevreden over was.

Geheime schilderijen

Regelmatig hoort men in het nieuws dat een nieuw schilderij van een beroemde schilder is ontdekt. Steeds vaker is er niet sprake van een vergeten schilderij in een depot maar van een schilderij onder een bekend schilderij. Van Vincent van Gogh is bekend dat hij vaak een doek meerdere keren gebruikte. Dit had twee belangrijke redenen. Allereerst had de schilder vaak geldgebrek waardoor het verleidelijk was om een goed idee uit te voeren op een bestaand schilderij als geen nieuw doek voorhanden was. Bovendien was Van Gogh zeer kritisch over zijn eigen werk. Een schilderij dat hem niet beviel kon wat hem betreft moeiteloos worden overgeschilderd. Kunsthistorici schatten in dat onder ongeveer een derde van Van Goghs schilderijen een tweede schilderij is te vinden.

Röntgenstralen

De methode om met röntgenstralen schilderijen te bestuderen bestaat niet zo lang. Pas in 2008 werd dit voor het eerst toegepast door een onderzoeksteam gelieerd aan de Technische Universiteit Delft. Het eerste schilderij waar de röntgentechniek op werd uitgeprobeerd was Grasgrond van Vincent van Gogh. Dit schilderij hangt in het Kröller-Müller Museum. De materiaaldeskundige en kunsthistoricus Joris Dik ontwikkelde in samenwerking met Duitse en Belgische collega’s een techniek waarbij röntgenstraling met verschillende golflengtes wordt opgewekt. Elk verfpigment heeft een eigen fluorescentie en op deze manier kan men de verschillende verflagen in kaart brengen zonder dat de bovenliggende lagen beschadigd raken.

Grasgrond

Vincent van Gogh schilderde Grasgrond in 1887 tijdens zijn periode in Parijs. Eerder was het onderzoekers al opgevallen dat er contouren van een hoofd in het schilderij te zien waren. Dit maakte Grasgrond zeer geschikt voor nader onderzoek. De röntgenstralen maakten in een deel van het schilderij inderdaad een vrouwenhoofd zichtbaar. Later zou het team van Dik een ander Van Gogh-schilderij van het Kröller-Müller onderzoeken: Bloemstilleven met akkerbloemen en rozen. Dit bleek een interessante keuze omdat men lange tijd onzeker was of dit wel een echte Van Gogh is. Zo is het doek te groot in vergelijking met andere werken, de handtekening bevindt zich op een vreemde plek en de schildertechniek is veel gladder dan gebruikelijk voor Van Gogh. Eerder röntgenonderzoek had al aangetoond dat een tweede schilderij aanwezig was en in 2012 werd het helemaal goed zichtbaar. De afbeelding bestaat uit twee worstelaars, een werk dat Van Gogh in Antwerpen schilderde en in een brief aan zijn broer Theo had omschreven. Op deze manier is een van de mysteries uit het oeuvre van Van Gogh opgelost.